Amelandse schipper in het konvooi

Het Wadsworth Atheneum Museum of Art (VS) bezit twee fraaie borden van Delfts aardewerk waarop een Nederlands schip is geschilderd. Volgens de tekst op de spiegel is het De Jonge Nagtegaal uit 1715. Boven het schip prijkt de naam van schipper Hendrik Jacobsz Nagtegaal van Ameland met de datum 10 april 1723.(1)
Toen ik de eerste keer een afbeelding van deze borden zag, trok het jaartal 1715 op het schip mijn aandacht. In dat jaar maakte het fregat Huis te Warmelo zijn noodlottige reis naar de Oostzee. Al snel was een connectie gevonden. Schipper Hendrik Jacobsz Nagtegaal voer in het konvooi dat door het fregat Huis te Warmelo werd geëscorteerd.

 

Hendrik Jacobsz Nagtegaal van Ameland

Een opvallend element op de twee Delftse borden zijn de geel-blauw gekleurde vlaggen voorop de boeg en aan de achtersteven van De Jonge Nachtegaal. Het is de vlag van Ameland, de herkomstplaats van schipper Hendrik Jacobsz Nagtegaal. Hij kwam uit een echte schippersfamilie. Zowel zijn vader als jongere broer verdienden als schipper de kost op zee. Jacob Gerritsz Nagtegaal, de vader van Hendrik, voer ook mee in het Oostzeekonvooi van 1715.
Voor Hendrik Jacobsz Nagtegaal was het Oostzeegebied bekend terrein. In de periode 1712-1727 passeerde hij zeker 48 keer de Sont, op weg naar de Oostzee of op terugreis. Het huidige Gdansk en Kaliningrad waren de meest gebruikelijke bestemmingen. Maar schipper Hendrik Jacobsz Nagtegaal deed ook andere havens aan.(2)

 

Afbeelding: Een van de twee Delftse borden in de Amerikaanse museumcollectie. Een derde bord met deze beschildering bevindt zich in het Cultuurhistorisch Museum Sorgdrager op Ameland. (Wadsworth Atheneum Museum of Art)

 

Bestemming Sint-Petersburg

Op 15 mei 1715 sloot de schipper van Ameland een bevrachtingscontract met koopman Joost Voogt uit Amsterdam.(3) Zij kwamen overeen dat Hendrik Jacobsz Nagtegaal met het eerste Oostzeekonvooi naar Sint-Petersburg zou zeilen. Welke goederen naar Rusland zouden worden meegenomen, was aan de koopman. In Sint-Petersburg zou een contactpersoon van Joost Voogt zorgdragen voor het lossen en weer laden van het schip. Dit moest gebeuren in 14 bekwame werkdagen. Vervolgens diende de Amelander schipper met konvooi naar Amsterdam terug te keren.
Voor de reis bedong schipper Hendrik Jacobsz Nagtegaal een vrachtsom van 4.800 gulden. Daarbovenop werd hem een zogeheten kaplaken in het vooruitzicht gesteld. Dat is een premie voor de schipper om goede zorg voor de lading te dragen.
Het bevrachtingscontract vermeldt Hendrik Jacobsz Nagtegaal als schipper van het galjootschip De Nagtegaal, niet van De Jonge Nagtegaal van de Delftse borden. Het zijn twee verschillende schepen. In 1719 verkocht de Amelandse schipper zijn oude schip De Nagtegaal en voer hij voor de eerste keer met De Jonge Nachtegaal naar de Oostzee.(4)

 

Fregat Huis te Warmelo

Het Oostzeekonvooi dat in juni 1715 de Sont passeerde, bestond uit ongeveer 300 Engelse en Nederlandse koopvaarders. Volgens de Sonttolregisters gaven meer dan 40 Engelse schippers en slechts zeven Nederlandse schippers Sint-Petersburg als bestemming op. Schipper Hendrik Jacobsz Nagtegaal was een van hen. Dat betekent dat hij zo ver als het eiland Hogland door het fregat Huis te Warmelo werd geëscorteerd.
Nadat de Amelandse schipper zijn lading hennep en vlas in Rusland had ingenomen, keerde hij op 24 augustus 1715 naar het eiland in de Finse Golf terug.(5) Daar wachtten de Huis te Warmelo en twee Engelse oorlogsschepen de retourvloot uit Sint-Petersburg op.
Bemanningsleden van De Nagtegaal verklaarden later dat ze tussen Hogland en Tallinn een harde wind moesten trotseren. Hun schip werd verschrikkelijk heen en weer geslingerd.(6) In deze opstandigheden, niet ver van De Nagtegaal, stootte het fregat Huis te Warmelo op een blinde klip en zonk. Hebben schipper Hendrik Jacobsz Nagtegaal en zijn mannen de kanonschoten van het in nood verkerende fregat gehoord? Toen De Nagtegaal op 25 augustus 1715 bij Tallinn voor anker ging, konden zij de onheilstijding over de Huis te Warmelo uit eerste hand vernemen.

 

Afbeelding: Namen van bemanningsleden van De Nagtegaal. Op 20 november 1715 legden zij een verklaring over hun terugreis uit Sint-Petersburg af. Timmerman Cornelis Lourisz kwam uit Medemblik, de thuishaven van de Huis te Warmelo. (Stadsarchief Amsterdam)

 

(1) Met dank aan Linda H. Roth, Director of Special Projected Curatorial and Charles C. and Eleanor Lamont Cunningham Curator of European Decorative Arts Wadsworth Atheneum Museum of Art. Lees hier haar artikel ‘The Young Nightingale’ op de website van Aronson Antiquairs. De datum op de borden herinnert mogelijk aan een behouden terugreis van vader Jacob Gerritsz Nagtegaal.
(2) Soundtoll.nl.
(3) Stadsarchief Amsterdam (SAA), Notariële archieven, inv.nr. 6812, akte 550455.
(4) Voor de verkoop van De Nagtegaal zie SAA, Notariële archieven, inv.nr. 6834, akte 687270.
(5) De lading is bekend door de registratie in de Sonttolregisters. Soundtoll.nl, ID 601723.
(6) SAA, Notariële archieven, inv.nr. 6815A, akte 563619.