Auke Visser in 1688

Botteliersmaat Auke Visser was 55 jaar toen hij op het fregat Huis te Warmelo aanmonsterde. Met een vierde vrouw en vijf zonen had deze opvarende uit Medemblik al een heel leven achter zich. Dat leven moet zich grotendeels op zee hebben afgespeeld. Hij was lid van het plaatselijke schippersgilde en bezat samen met zijn oudste zoon een klein vrachtschip.(1) Dankzij een notariële akte uit 1689 kan een bijzonder hoofdstuk aan het varende leven van Auke Visser worden toegevoegd.

 

Bij de notaris

In maart 1689 verschenen Auke Dirksz Visser, Karsten Dirksz en Willem Pietersz Brander voor notaris Jan de Zee in Medemblik.(2) De drie mannen hadden kort daarvoor met schipper Willem Claasz Huijberts gevaren, respectievelijk als bootsman, stuurman en kok. Op verzoek van hun schipper legden zij een verklaring af.
De notariële akte maakt duidelijk dat ze op 1 november 1688 met hun schip de Visser nabij Schouwen-Duivenland in problemen waren gekomen. Door onstuimig weer raakten ze in ondiep water en hadden ze het anker moeten laten vallen. Daarmee was het strandingsgevaar nog niet geweken. ’s Nachts werd het eb, stootte hun schip op de zeebodem en waren ze genoodzaakt om het ankertouw te kappen. Zeilend langs de branding vond de bemanning een nieuwe ankerplaats, tussen de kust en de zandbanken. Op 2 november kwamen loodsen aan boord om de Visser naar veilige haven te leiden. Zo liep de hachelijke situatie goed af en bleef de schade beperkt tot het verlies van een anker en hoge loodskosten.

 

Transportschip voor Oranje

Wat deed het schip de Visser in november 1688 bij Schouwen-Duivenland? Daarover geeft een bevrachtingscontract in het Stadsarchief Amsterdam meer duidelijkheid.
Op 30 september 1688 sloot schipper Willem Claasz Huijberts namelijk een overeenkomst met Johan Teengs, equipagemeester van de Amsterdamse admiraliteit. In de kantlijn van het contract lezen we dat de equipagemeester en schipper handelden in naam van de prins van Oranje, stadhouder Willem III.(3) Teengs huurde het koopvaardijschip voor een gedurfde onderneming van de stadhouder: een militaire invasie van Engeland. Hij regelde in korte tijd maar liefst 144 fluitschepen, galjoten, boeiers en smakschepen.(4)
Schipper Willem Claasz Huijberts bedong een huurprijs van 1.375 gulden per maand. Hij moest zijn schip zo snel mogelijk in gereedheid brengen en voor tenminste twee maanden provianderen. Uiteraard werd de schipper ook geacht voor voldoende bemanning te zorgen. Reisdoel en lading werden in het bevrachtingscontract flexibel gehouden.

 

De Glorieuze Overtocht

In oktober 1688 trokken circa 500 oorlogs- en transportschepen zich samen bij Hellevoetsluis. Deze vloot moest een internationaal leger van meer dan 20.000 soldaten, duizenden paarden en een grote hoeveelheid krijgsbehoeften naar Engeland overzetten. Na wekenlang wachten op gunstige wind, kozen de schepen op 30 oktober 1688 het ruime sop. Maar de invasievloot was nauwelijks op open zee of er stak een storm op. Die storm trof dus ook het schip van Auke Visser. Loodsen werden erop uitgestuurd om schepen weer het Goereese zeegat binnen te brengen.
De tweede poging verliep voorspoediger. Na vier dagen varen zette het leger van stadhouder Willem III voet aan Engelse wal. De landing vond plaats op 15 november in Torbay, aan de zuidwestkust van Engeland.
Medio december berichtte de Oprechte Haerlemsche courant dat de militaire operatie naar wens verliep. Men verwachtte dat de meeste gehuurde koopvaarders binnenkort naar Nederland zouden terugkeren.(5) Op 21 en 28 januari 1689 liep een zestigtal transportschepen uit Engeland het Nieuwe Diep binnen. Daaronder bevond zich ook het schip de Visser. Het was koud. Schip en bemanning moesten bij terugkomst zware ijsgang trotseren.(6)

 

Tot slot

Auke Visser uit Medemblik was in 1688 getuige en onderdeel van een historische gebeurtenis: de militaire invasie van Engeland door de prins van Oranje. Deze invasie bracht Willem III op de Engelse troon en maakte Engeland tot een bondgenoot tegen Frankrijk. De latere opvarende van de Huis te Warmelo was destijds 28 jaar oud.

De kans is groot dat Auke Visser in het voorjaar van 1689 alweer op zee zat, op weg naar een nieuwe bestemming. Schipper Willem Claasz Huijberts sloot op 6 mei een bevrachtingscontract om een lading zout uit het Portugese Setubal te halen.(7) Was Auke Visser opnieuw een van zijn bemanningsleden?

 

Afbeelding: Het vertrek van stadhouder Willem III uit Hellevoetsluis naar Engeland op 11 november 1688. De grote invasievloot ligt voor anker. (Rijksmuseum)

 

(1) Fregathuistewarmelo.nl, Auke Visser uit Medemblik.
(2) Westfries Archief, Oud Notarieel Archief Medemblik , inv.nr. 3222, akte 74.
(3) Stadsarchief Amsterdam (SA), Notariële archieven (NA), inv.nr. 5255, akte 363232.
(4) SA, NA, inv.nr. 5257B, akte 348159.
(5) Delpher.nl, Oprechte Haerlemsche courant, 11 en 14 december 1688.
(6) Delpher.nl, Oprechte Haerlemsche courant, 1 februari 1689.
(7) SA, NA, inv.nr. 5258A, akte 459485.