Jacob Gijsen van Togtenbrugh

Bij zijn aanmonstering op het fregat Huis te Warmelo gaf matroos Jacob Gijsen een bijzondere herkomstplaats op. Hij kwam van Togtenbrugh. Deze geografische naam deed bij mij geen belletje rinkelen. Een verhaspeling van een buitenlandse stad of streek ligt voor de hand. In dat geval is Toggenburg in Zwitserland een goede kandidaat. Zo classificeerde ik deze matroos als een buitenlandse opvarende. Recent onderzoek geeft echter een andere uitkomst.

 

Toggenburg

Toggenburg is een regio in het noordoosten van Zwitserland. In de middeleeuwen was het een zelfstandig graafschap totdat het in 1468 onder gezag kwam van de abdij van Sankt Gallen.
Het stadje Lichtensteig is het oude bestuurs- en marktcentrum van Toggenburg. Daar zetelde een baljuw als vertegenwoordiger van de abt van Sankt Gallen.
In de achttiende eeuw was Toggenburg een vrij arme regio. Veel inwoners, vooral in het bergachtige zuiden, leefden van kleinschalige veehouderij. Jonge mannen hadden de mogelijkheid om in buitenlandse krijgsdienst te gaan.
Onlangs bracht ik een kort bezoek aan het Staatsarchief in Sankt Gallen en aan het Toggenburger Museum in Lichtensteig. Zou daar een spoor van matroos Jacob Gijsen te vinden zijn? Met een hele regio als herkomstplaats was de kans daarop bij voorbaat klein.

 

Van Toggenburg naar Bovenkarspel

De bezoeken waren een aangename kennismaking met de geschiedenis van Toggenburg maar leverden geen spoor van de matroos op. Sterker nog, deskundigen ter plaatse meenden dat Jacob Gijsen waarschijnlijk geen Toggenburgse naam is.(1)
Terug in Nederland startte de zoektocht van vooraf aan, te beginnen met de index met persoonsnamen van het Westfries Archief. Deze index bevat vier vermeldingen van een persoon met de naam Jakob Gijsz uit Bovenkarspel. De vermeldingen zijn afkomstig van evenzoveel notariële akten uit de jaren 1700-1727.(2)
In de oudste akte wordt deze Jakob Gijsz de tegenwoordige bruidegom van weduwe Lijsbeth Jans genoemd. Op 7 februari 1700 verschenen zij samen voor notaris Pluijm te Grootebroek om de boedel tussen Lijsbeth en de kinderen uit haar eerdere huwelijk te verdelen. Dit moest voor het aanstaande huwelijk met Jakob Gijsz worden geregeld. Volgens de notariële akte woonde Lijsbeth Jans op dat moment ‘aen de Tochtebrugh tot Bovencarspel’…(3)

 

Aan de Tochtbrug

De herkomstplaats van Jacob Gijsen is geen verwijzing naar een regio in Zwitserland en is evenmin een dorp of stad elders. Het is een specifieke locatie in Bovenkarspel. De Tochtbrug bestaat nog steeds en ligt in de Broekerhavenweg, de verbindingsweg tussen Bovenkarspel en Broekerhaven. Noordelijk van de brug is het treinstation Bovenkarspel Flora te vinden. Ten westen van de brug staat korenmolen Ceres.
Rond 1700 was de Broekerhavenweg een voetpad. Ter hoogte van de Tochtbrug stonden toen slechts enkele huizen, een houtzaagmolen en twee bierstallen.(4) Deze stallen gebruikten bierhandelaren voor de opslag, verkoop en distributie van bier. Door de gunstige ligging aan vaarwater moet de Tochtbrug een aantrekkelijke locatie voor bierhandelaren zijn geweest.
Een huis en een bierstal bij de Tochtbrug waren eigendom van Outger Baan, de eerste man van Lijsbeth Jans. Na zijn overlijden in 1695 zette de weduwe de bierhandel voort.(5)

 

Jacob Gijsen

Op 8 februari 1700 werd het huwelijk tussen Jacob Gijsen en Lijsbeth Jans door de stedelijke overheid voltrokken.(6) Dat was daags na de boedelverdeling bij de notaris. Net als Lijsbeth Jans was Jacob Gijsen al eerder getrouwd geweest, tweemaal zelfs. Hij trouwde in 1679 voor de eerste keer.(7) Ervan uitgaande dat hij toen 25 jaar was, moet Jacob Gijsen ten tijde van de aanmonstering in 1715 ongeveer 60 jaar oud zijn geweest.
Uit haar huwelijk met Outger Baan had Lijsbeth Jans ten minste drie kinderen. Of Jacob Gijsen uit zijn eerdere huwelijken ook kinderen had, is niet bekend. Samen kregen ze nog een kind: een meisje genaamd Dieuwtjen.(8)
Door zijn huwelijk met Lijsbeth Jans werd Jacob Gijsen betrokken bij de bierhandel van de erven Outger Baan. Zo staat zijn naam in een notariële akte uit 1705 vanwege de levering en betaling van een ¾ ton bier.(9)

De vraag dringt zich op waarom een oudere en kennelijk gevestigde man als matroos op een oorlogsschip aanmonsterde. Mogelijk komen we daar nooit achter. In ieder geval weten we nu wel dat Jacob Gijsen uit Bovenkarspel kwam.

 

Afbeelding: Detail van een kaart uit 1743 van het dijkgraafschap Drechterland. Rechts is een deel van de Enkhuizer vestingwal zichtbaar. Links van het midden is de Tochtbrug in Bovenkarspel afgebeeld. (Westfries Archief)

 

(1) Met speciale dank aan Christelle Wick van het Toggenburger Museum, als ook dank aan Patric Schnitzer en Benno Hageli van Staatsarchiv St. Gallen.
(2) Westfriesarchief.nl.
(3) Westfries Archief (WFA), Oud Notarieel Archief Grootebroek, inv.nr. 1662, akte 108.
(4) WFA, Stede en gemeente Grootebroek, inv.nr. 2194.
(5) Voor het overlijden van Outger Baan, zie WFA, DTB Bovenkarspel inv.nr. 10, 17 augustus 1695.
(6) WFA, DTB Grootebroek, inv.nr. 15.
(7) WFA, DTB Grootebroek, inv.nr. 15, 23 januari 1679.
(8) WFA, Oud Notarieel Archief Bovenkarspel, inv.nr. 430, akte 90. In deze akte worden de kinderen van Lijsbeth Jans genoemd, inclusief Dieuwtjen Jacobs. Dieuwtjen was op 31 januari 1724 getuige bij de doop van Elizabeth, een dochter van haar stiefbroer Cornelis Baan. WFA, DTB Bovenkarspel, inv.nr. 8.
(9) WFA, Oud Notarieel Archief Bovenkarspel, inv.nr. 428, akte 53.