Journaal van de Diepenheim

In Het Utrechts Archief wordt een scheepsjournaal van de Diepenheim bewaard.(1) Net als het fregat Huis te Warmelo voer dit Amsterdamse oorlogsschip in 1715 naar de Oostzee. De twee schepen maakten deel uit van hetzelfde Engels-Nederlandse eskader.
Het scheepsjournaal van de Diepenheim kwam kortgeleden in beeld. Voor zover bekend is dit het enige bewaarde journaal van een Nederlands oorlogsschip van het eskader. Wat vertelt het over de reis naar de Oostzee en de ondergang van de Huis te Warmelo?

 

Schip en kapitein

De Diepenheim was een schip van vergelijkbare grootte als de Huis te Warmelo. Beide schepen waren bewapend met 44 kanonnen en hadden een bemanning van 200 koppen. Zelfs in de naamgeving vertonen de twee oorlogsschepen sterke gelijkenis. Diepenheim verwijst waarschijnlijk naar het huis Diepenheim dat op een steenworp afstand van Kasteel Warmelo ligt. De twee huizen staan in de Overijsselse plaats Diepenheim.
Het scheepsjournaal in Het Utrechts Archief is geschreven door Jacob van Reede (1681-1724). Hij was kapitein bij de Amsterdamse admiraliteit en een telg van een invloedrijk adellijk geslacht. Voluit luidde zijn naam Jacob baron van Reede heer van Elst. Zijn vader Godard van Reede leidde in 1691 het leger van koning-stadhouder Willem III in Ierland en werd later bevorderd tot opperbevelhebber van het gehele Staatse leger. Ook een aantal broers van Jacob van Reede diende als officier in het leger.
Zijn goede komaf opende ongetwijfeld vele deuren. Na aanstellingen als luitenant op het schip van admiraal Filips van Almonde, werd Jacob van Reede in 1706 benoemd tot kapitein ter zee.(2) Sindsdien voerde hij het bevel over verschillende Amsterdamse oorlogsschepen waaronder de Diepenheim.

 

Afbeelding: Portret van een zeeofficier, mogelijk Jacob baron van Reede heer van Elst. (Collectie Stichting Kasteel Amerongen)

 

Vertrek

Het journaal van de Diepenheim begint op 29 april 1715. Toen lag het oorlogsschip nog in Amsterdam en werden bemanningsleden aangenomen. ’s Avonds kwam een loods aan boord om het schip veilig over de ondiepe Zuiderzee te leiden. Een berucht obstakel voor schepen uit Amsterdam was Pampus. Volgens het journaal werd de Diepenheim op 3 mei met zes waterschepen over deze ondiepte gesleept. Daarbij ging het sleeptouw aan stukken.
Via Urk bereikte het schip de Vlieter bij Wieringen waar gelijktijdig het fregat Huis te Warmelo uit Medemblik arriveerde.(3) In dit diepere vaarwater werden proviand en geschut aan boord gebracht. Na de tussenstop in de Vlieter voeren de oorlogsschepen door richting Texel.
Op 20 mei liet de Diepenheim voor Den Helder zijn ankers vallen. Daar werd het laatste proviand ingenomen en controleerde de commissaris van monstering de bemanningssterkte.
Eind mei wachtten de schepen op een gunstige wind om uit te varen. Na twee vergeefse pogingen om open zee te bereiken, zeilden de Diepenheim, de Huis te Warmelo en tien andere oorlogsschepen op 1 juni het Nieuwe Gat uit. In hun kielzog volgden 170 koopvaarders.

 

Gdansk

Het Nederlandse konvooi zeilde op 6 juni 1715 om de noordpunt van het Deense Jutland en bereikte de Sont. In de Sont moesten de koopvaarders tol betalen en vond de geplande samenvoeging met de Engelse vloot plaats.
Woensdag 12 juni werd de reis voortgezet. Jacob van Reede schreef in zijn journaal dat de Deense koningin op kasteel Kronborg kwam. Zij wilde het schouwspel van de honderden schepen zien. De vloot was echter al te ver om haar nog te kunnen salueren.
De reis van de Diepenheim ging minder ver dan die van de andere Nederlandse oorlogsschepen. Op 24 juni kregen Jacob van Reede en de kapitein van een Engels oorlogsschip het sein om zich van de hoofdmacht af te splitsen. Zij hadden de taak om koopvaarders met bestemming Gdansk en Kaliningrad te begeleiden. Zodra de rede van Gdansk was bereikt, moest de Nederlandse kapitein al direct in actie komen. Hij stuurde gewapende bemanningsleden naar een koopvaarder die door een Deense kaper werd bedreigd. De lading van de koopvaarder was bestemd voor een Nederlandse koopman in Gdansk.

 

De Huis te Warmelo

Afgezien van een korte reis naar Baltiejsk, het vroegere Pillau, lag de Diepenheim in juli en augustus 1715 voor Gdansk. Over het ongeluk met het fregat Huis te Warmelo werd Jacob van Reede op 31 augustus geïnformeerd. Toen arriveerde namelijk de hoofdmacht van de Engels-Nederlandse vloot op de rede van Gdansk. In het journaal van de Diepenheim schrijft hij dat de Huis te Warmelo op een klip onder het eiland Hogland was gebleven. Volgens hem waren ‘alleen 69 man met sloepe en boots daer van gekomen’. Waar andere bronnen (ongeveer) 70 overlevenden vermelden, geeft de kapitein van de Diepenheim een ogenschijnlijk exact aantal op.
Donderdag 5 september vertrok de gecombineerde vloot van de rede van Gdansk. In de Sont begroetten alle oorlogsschepen de Deense koningin met saluutschoten. De terugreis van de Diepenheim verliep verre van voorspoedig. Als gevolg van zwaar weer verloor ze op 14 oktober alle drie de masten. Daarbij brak een bemanningslid zijn onderrug en beide benen. Noodgedwongen moest het oorlogsschip voor reparatie naar de Noorse havenplaats Arendal uitwijken.(4) Pas eind november 1715 keerde de gehavende Diepenheim terug uit de Oostzee.

Lees hier de tekst van het scheepsjournaal van de Diepenheim.

Bekijk hier het scheepsjournaal van de Diepenheim in de collectie van Het Utrechts Archief. Het begint bij scannummer 130.

 

Afbeelding: Twee van de 39 bladzijden uit het journaal van de Diepenheim. Op de rechterpagina wordt melding gemaakt van de ondergang van het fregat Huis te Warmelo. Oorspronkelijk werd het journaal bewaard in kasteel Amerongen, het stamslot van de Van Reedes en bewaarplaats van het familiearchief. In 1988 werden de familiepapieren aan Het Utrechts Archief overgedragen. (Het Utrechts Archief)

 

(1) Het Utrechts Archief (HUA), Huis Amerongen (HA), inv.nr. 3431.
(2) HUA, HA, inv.nr. 3429 en 3420.
(3) HUA, HA, inv.nr. 3431. Volgens het journaal kwam de Diepenheim op 6 mei in de Vlieter. Een brief van Michiel de Clercq aan de Amsterdamse admiraliteit vermeldt de aankomst van meerdere oorlogsschepen in de Vlieter waaronder dat van kapitein Van Elst en een uit Medemblik. Nationaal Archief, Archief Admiraliteitscolleges, inv.nr. 1656, 7 mei 1715.
(4) HUA, HA, inv.nr. 3437. Betreft een aantekening van de korte masten die in Arendal waren gekocht.