Scroll to top

Klokgelui en kanongebulder


Peter Swart - 13 mei 2020 - 12 reacties

Namen van opvarenden van de Huis te Warmelo tref je aan in doop- en trouwboeken, notariële akten en gerechtelijke documenten. Maar ze kunnen ook in andere, minder voor de hand liggende bronnen voorkomen. In het stadsarchief van Medemblik staan de namen van eerste schipper Claas Heddesz en bootsman Broer Jansz vermeld op drie declaraties uit de jaren 1709-1713.(1) De declaraties zijn betaald voor het luiden van klokken en afvuren van kanonnen. Het klokgelui en kanongebulder waren onderdeel van bededagvieringen in Medemblik.

 

Bededagen

In tijden van oorlog was het gebruikelijk dat de Nederlandse overheid bededagen uitschreef. Op deze dagen werd in het land stilgestaan bij het strijdverloop en gebeden voor de zegen en hulp van God. Ter onderstreping van het bijzondere karakter werd een bededag meestal op een doordeweekse dag gehouden. De overheid riep op om op deze dag het werk neer te leggen.
De bededagen in de jaren 1709-1713 hielden verband met de Spaanse Successieoorlog. In deze oorlog leverde een alliantie van Europese mogendheden, waaronder Nederland, strijd tegen Frankrijk. De Oprechte Haerlemsche courant berichtte hoe de bededag op 13 november 1709 in Den Haag was verlopen. ’s Morgens na de kerkdiensten werd rond het Binnenhof een parade met buitgemaakte vaandels en standaarden gehouden. Onder klokgelui werden van ’s middags vier uur tot half negen in de avond elk half uur kanonsalvo’s afgevuurd. De Staten van Holland en de afgevaardigden van de Hollandse admiraliteiten vergaderden die dag niet.(2)

 

Klokken en kanonnen in Medemblik

In Medemblik luidden op de bededagen de klokken van de grote toren, de Oostertoren en het stadhuis. De drie klokken in de grote toren of Bonifaciustoren werden door zes vaste klokkenluiders plus 12 extra mannen geluid. Ongetwijfeld wisselden zij elkaar in ploegen af. In de Oostertoren, een toren van kasteel Radboud, hing één luidklok die door vier man werd bediend.
Voor de kanonsalvo’s werd het geschut in het Klaphuis en op Ruitenburg gebruikt. Vandaag de dag zijn dit onbekende plaatsaanduidingen maar in het begin van de achttiende eeuw kende elke Medemblikker deze plekken. Het Klaphuis was een gebouw op het havenhoofd, tussen de ingang van de Oude Haven en de Oosterhaven. De kanonnen stonden in of naast het gebouw en bestreken de haveningang. Het afschieten ervan leidde nog wel eens tot glasschade en klachten van omwonenden. In 1749 schudden de huizen aan de Oosterhaven dusdanig dat de bewoners zelfs voor instorting vreesden.(3) Het geschut op Ruitenburg diende ter verdediging van de stad aan de landzijde. Ruitenburg was het zuidelijke einde van de Turfhoek, bij de Keernderpoort.

 

Broer Jansz en Claas Heddesz

De drie declaraties laten zien dat op 13 november 1709, 3 december 1710 en 14 juni 1713 in Medemblik bededagen zijn gehouden. Op de laatstgenoemde datum werd het einde van de oorlog gevierd. Elke declaratie bevat circa 50 namen van mannen. Zij ontvingen elk een gulden voor bewezen diensten. Broer Jansz en Claas Heddesz waren op alle drie bededagen bij het geschut op Ruitenburg aanwezig. Deze opvarenden van de Huis te Warmelo beschikten dus over relevante wapenkennis en ervaring. Van Broer Jansz en Claas Heddesz zijn geen achternamen bekend. Vermoedelijk waren hun voornaam plus patroniem in Medemblik voldoende onderscheidend. Volgens inschrijvingen in de gereformeerde doopboeken werd Claas Heddesz op 16 mei 1677 gedoopt, Broer Jansz op 10 augustus 1661. Toen zij in 1715 met het oorlogsschip naar het Oostzeegebied vertrokken, moeten zij respectievelijk 38 en 53 jaar oud zijn geweest.

Luister en kijk hier naar de klokken in de Bonifaciustoren die op de bededagen werden geluid.

 


Afbeelding: Declaratie met de namen van mannen die op 3 december 1710 bij de kanonnen op Ruitenburg en in het Klaphuis waren geweest. De derde en vijfde naam van boven: Broer Jansz en Claas Heddesz. (Westfries Archief)

 

(1) Westfries Archief (WFA), Oud Archief Medemblik (OAM), inv.nr. 1688c, 1689a en 1690d.
(2) Delpher.nl, Oprechte Haerlemsche courant, 16 november 1709.
(3) WFA, OAM, inv.nr. 20, 24 maart 1749.

12 reacties

  1. Harm van de Wetering

    Ik heb met belangstelling het verhaal van het fregat Huys te Warmelo gelezen. Ik heb een opmerking. In de publicaties heeft men het steeds over 200 bemanningsleden, maar als je de lijst met namen goed bekijkt ontbreken er twee nummers. De nummers 35 en 77 ontbreken, dus waren het er geen 200 maar 198 bemanningsleden Het kan een abuis zijn maar kan ook opzettelijk zijn gebeurd. Alle betalingen gingen toen in baargeld. Stel dat er op basis van de 200 bemanningsleden geld werd verstrekt, dan is het goed mogelijk dat het geld voor 2 personen een ‘andere bestemming’ kreeg.

    • Peter Swart

      Scherp opgemerkt dat er nummers in de bemanningslijst ontbreken! Twee bemanningsleden deserteerden op de dag van vertrek. Een derde positie aan boord was niet ingevuld. Het oorlogsschip vertrok dus met een kleinere bemanning dan beoogt. Over de exacte omvang van de bemanning en desertie ga ik zeker nog iets schrijven!

  2. Linda

    Leuk stukje Peter. Bijzonder hoe namen op een lijst door zo’n verhaaltje veranderen in echte mensen. Ik had ook nog niet eerder van bededagen gehoord.

  3. Corona Rentenaar

    Hoi Peter,
    Wat een interessant historisch onderzoek weer. Erg leuk om te lezen, zeker in combinatie met de archiefstukken.
    Groet,
    Corona Rentenaar

  4. Annie Grandia

    Ha Peter,
    Ik heb je verhaal over de bededagvieringen met veel interesse gelezen. Heel leuk ook de klokken te zien en te horen. Herinneringen komen boven.
    Ik ben benieuwd naar je volgende ontdekking .
    Groeten, Annie.

  5. Frans Visser

    Dankjewel Peter voor je verhalen. Alleen kost het me moeite om me te verplaatsen naar die oude tijden! Beste groeten, Frans

  6. Ad Kamma

    Dankzij jouw onderzoek ben ik weer wat wijzer geworden: ‘Bededagvieringen’; ik was het nog nooit tegengekomen!

  7. Sjoerd Walda

    Mooi verhaal, weer, Peter. Duidelijk beeld van bijzondere, en ook gewone, dingen uit het verleden.
    Dank weer en succes met het hopelijke vervolg.

  8. Kees van Louvezijn

    Beste Peter,

    Prachtig dit resultaat van je nadere onderzoeken.
    Ook de toelichting over de bededagvieringen is een onderwerp dat niet overal meer bekend is en een breder beeld geeft van de gebruiken in het verleden.
    Succes met de verdere “ontsluitingen” van de lijst van opvarenden destijds.

    Hartelijke groet, Kees.

  9. Sjaak Pronk

    Weer mooi stukje onderzoekswerk. En op plezierige en informatieve wijze opgeschreven.

  10. Hans Eelman

    Als je niet zoekt; Peter, dan vind je niets!

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *