Pieter Jorisz Groenebroek

Pieter Groenebroek was tweede luitenant op het fregat Huis te Warmelo. Hij kwam uit Medemblik. Onlangs dook zijn naam op in een akte van een Amsterdamse notaris. Uit de notariële akte blijkt dat hij al in 1689 in het Oostzeegebied voer. Dat is ruim 25 jaar voor zijn reis met de Huis te Warmelo. Volgens de akte werd Pieter Groenebroek ook toen geconfronteerd met zwaar weer op zee. Het liep beter af dan zijn latere reis.

 

Groenebroek van Medemblik

Over de familie en Pieter Groenebroek verscheen eerder al een nieuwsbericht. De bijzondere achternaam heeft zijn oorsprong in Medemblik waar de stamvader een lakenwinkel met de naam Groenebroek uitbaatte. In Medemblik leefden twee personen met de naam Pieter Groenebroek: Pieter Jorisz en de jongere Pieter Marcusz. Zij waren oom en neef.
Vrijwel zeker was Pieter Jorisz Groenebroek de opvarende van de Huis te Warmelo. Zijn vrouw wordt namelijk in de betaalrol als begunstigde vermeld. Bovendien woonde zijn neef in 1715 niet meer in Medemblik. Pieter Marcusz trouwde in 1710 in Schermerhorn waar hij zich ook vestigde.(1) Zou hij dan vijf jaar later in de betaalrol van de Huis te Warmelo nog als ‘Pieter Groenebroek van Medemblik’ worden opgetekend?

 

Zwaar weer op de Oostzee

Op 4 april 1690 bezocht Pieter Jorisz Groenebroek het kantoor van notaris Simon van Sevenhoven in Amsterdam.(2) Samen met Tjalke Sijmons en Sijmon Cornelisz legde hij daar een verklaring over een scheepsreis af. De drie mannen hadden gevaren op het schip de Parelkerk van de Terschellinger schipper Dirk Adriaansz. Wat was het geval?
In november 1689 hadden ze op de rede van Gdansk rogge, tarwe en gerst in hun schip geladen. Op de terugreis naar Amsterdam kregen ze te maken met zwaar weer. Stormwind duwde de Parelkerk naar de wal. Om van lager wal te raken, werden zoveel mogelijk zeilen bijgezet. Daarmee kreeg het schip meer voorwaartse snelheid en werd stranding voorkomen. Maar voor deze manoeuvre werd een prijs betaald. Zowel het schip als de lading liepen schade op. In de notariële akte verklaarden Pieter Jorisz Groenebroek en zijn twee medeopvarenden dat hun schip ‘geweldig ontset’ was en het zeewater overal was doorgedrongen.
De schade betekende een kostenpost voor de eigenaren van het schip en de lading. Hoe de kosten verdeeld zouden worden, was afhankelijk van de toedracht. Deze notariële akte moest aantonen dat de schade niet aan het schip en de bemanning te wijten was geweest.

 

Ervaren zeeman

De Amsterdamse notariële akte uit 1690 leert ons dat de luitenant van de Huis te Warmelo een ervaren zeeman moet zijn geweest. Pieter Jorisz Groenebroek voer op de Parelkerk als hoogbootsman . De hoogbootsman stond in rang onder de schipper en stuurman en gaf leiding aan de matrozen. Hij zal zelf ook ooit als matroos of scheepsjongen zijn begonnen. Schipper Dirk Adriaansz maakte in 1689 twee reizen naar Gdansk.(3) Het is aannemelijk dat Pieter Jorisz Groenebroek beide reizen met hem meevoer.
In de akte staat de zeeman uit Medemblik vermeld als Pieter Jorisz van Medemblik. Zijn handtekening onderaan het document bevat naast de voornaam en het patroniem ook zijn achternaam. De duidelijk leesbare signatuur is een aanwijzing dat hij kon lezen en schrijven.
Volgens de akte was Pieter Jorisz Groenebroek 36 jaar oud maar dat komt niet helemaal overeen met zijn doopinschrijving. Hij werd namelijk op 18 september 1652 in Medemblik gedoopt en moet ten tijde van het notarisbezoek één jaar ouder zijn geweest.(4)

 

Zoeken in Amsterdamse akten

Het Stadsarchief Amsterdam beheert een enorme verzameling notariële akten. De verzameling beslaat in de depotkasten 3.500 strekkende meter en omvat miljoenen akten.
Amsterdam was een belangrijk internationaal centrum van handel en scheepvaart waar veel scheepseigenaren en bevrachters woonden. In de stad kwamen vraag en aanbod samen. De zakelijke contracten en verklaringen in het notarieel archief zijn een afspiegeling van deze positie van Amsterdam.
Onder de projectnaam Alle Amsterdamse Akten worden de miljoenen notariële akten gescand en door vrijwilligers geïndexeerd op persoonsnamen en andere gegevens. Akte voor akte wordt op deze wijze toegankelijk gemaakt. De resultaten tot nu toe kun je doorzoeken op de website van het Stadsarchief Amsterdam. Hier vind je ook de naam van Pieter Jorisz Groenebroek en de bijbehorende notariële akte. Hopelijk duiken in de toekomst meer opvarenden van de Huis te Warmelo in Amsterdamse akten op!

 

Afbeelding: Laatste pagina van de notariële akte uit Amsterdam. Hierop staat de handtekening van Pieter Jorisz Groenebroek. (Stadsarchief Amsterdam)

 

(1) Regionaal Archief Alkmaar, Hervormde Gemeente Schermerhorn, inv.nr. 29, 31 augustus 1710.
(2) Stadsarchief Amsterdam, Notariële archieven, inv.nr. 5260, akte 473531.
(3) Soundtoll.nl.
(4) Westfries Archief, DTB Medemblik 1.