Voorgeschiedenis van de kapitein

François de Groot, kapitein van de Huis te Warmelo, werd op jonge leeftijd wees. Nadat zijn moeder Catharina van Steenhuijsen al in 1683 was overleden, kreeg zijn vader Dirk de Groot op 14 juni 1691 een laatste rustplaats in de Grote Kerk van Alkmaar.(1) Op dat moment was François 15 jaar oud. Het Regionaal Archief Alkmaar bewaart een rekening van de nagelaten goederen van Dirk de Groot. Die rekening geeft een bijzonder inkijkje in de jonge jaren van de kapitein. Minstens zo bijzonder zijn nieuw verkregen inzichten over zijn vader.

 

Dirk de Groot

De vader van kapitein François de Groot was arts, afkomstig uit Enkhuizen en woonde op het Eiland in Alkmaar. Dat vermeldt althans de ondertrouwregistratie van hem en Catharina van Steenhuijsen uit 1674.(2) Maar anders dan deze informatie doet vermoeden, stond de wieg van Dirk de Groot in Leiden. Daar werd hij op 1 oktober 1651 gedoopt als zoon van koopman Gerbrant de Groot en Gerbrichje Dirks Brouwer.(3) De ouders van Dirk woonden zeker al sinds hun huwelijk in 1639 in Leiden. Wel lagen hun familiewortels in Enkhuizen.(4)
Op 16-jarige leeftijd werd Dirk de Groot ingeschreven aan de Leidse universiteit als student in de geneeskunde. Tijdens zijn studietijd ontstond een vriendschap met de talentvolle Ludolph Smids uit Groningen. Smids studeerde ook geneeskunde in Leiden maar verwierf later vooral bekendheid als dichter en oudheidkundige. Toen Dirk de Groot in 1671 zijn studie geneeskunde afrondde, schreef Smids ter ere hiervan een lofdicht. Dat is op zichzelf al bijzonder. Maar ook andere belangrijke gebeurtenissen uit het leven van Dirk de Groot zijn in dichtvorm vastgelegd: zijn huwelijk met Catharina van Steenhuijsen en de geboorte van hun eerste kind in 1674. Dit dichtwerk staat op naam van Johannes Ulaeus, oom van Dirk en een tweede dichter uit de literaire vriendenkring van De Groot.(5)

 

Van Enkhuizen naar Alkmaar

Op 16 december 1674 kregen Dirk de Groot en Catharina van Steenhuijsen een attestatie om in Grootebroek te trouwen. De attestatie werd afgegeven in Enkhuizen waar de bruidegom op dat moment woonde.(6) Dankzij een gedicht van Johannes Ulaeus is bekend dat er geen huwelijksfeest is gevierd:

‘Trout gij slechs met u tweên, en weet van Feest, noch Veel,
Dat’s eerst profijtelik! wegh met die ouwe mode!’(7)

Het was een hectische tijd voor het stel. Want drie dagen na de attestatieverlening, op 19 december, werd hun dochtertje Gerbrechje geboren. Ludolph Smids, De Groots vriend, werd op diezelfde datum vader van een zoon. Over de twee jonge vaders dichtte Johannes Ulaeus:

‘Twee Vrinden, beij getrout, beij Doctors, die malkaer
In alles sijn gelijk, en eeren als twe santen,
Die worden, op een nacht, van soon, en dochter vaêr:
Wie las ooit raerder in Kronijken, of Kouranten?’(8)

Ulaeus stelt deze bijzondere gebeurtenis voor als een lotsbestemming: de kinderen van de twee vrienden waren voorbestemd om met elkaar trouwen. Maar zover zou het nooit komen. Gerbrechje de Groot werd begin 1675 begraven in de Westerkerk te Enkhuizen.(9)
In 1676 verhuisden Dirk de Groot en Catharina van Steenhuijsen van Enkhuizen naar Alkmaar.(10) Daar werd François, hun tweede kind en de latere kapitein van de Huis te Warmelo, gedoopt. Het gezin woonde aan de noordzijde van de Oudegracht, nu huisnummer 202. Volgens een belastingregister bestond de huishouding in 1680 uit een man, vrouw, twee kinderen en een inwonende dienstbode.(11) Dirk de Groot had toen inmiddels een rechtenstudie afgerond en was behalve arts ook advocaat.

 

Afbeelding: In het brede huis Oudegracht 202, op de rechterhoek van de Brillesteeg, woonde in 1680 de jonge François de Groot met zijn ouders. Uitsnede van een foto uit 1969. (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

 

Onder voogdij

Op 21 april 1691 werd Dirk de Groot benoemd tot raad en pensionaris van Alkmaar.(12) Daarmee werd hij de voornaamste adviseur van het stadsbestuur en woordvoerder namens Alkmaar in de Statenvergaderingen. Nog geen twee maanden na deze aanstelling overleed hij, 39 jaar oud. Omdat François de Groot minderjarig was, kreeg zijn oom en testamentair voogd Jacob van Steenhuijsen het gezag over hem. Van Steenhuijsen beheerde de nagelaten goederen van Dirk de Groot en moest daarover financiële verantwoording aan de schepenen van Alkmaar afleggen. Zijn rekening over de jaren 1694-1697 beslaat tientallen posten, zowel inkomsten als uitgaven.(13) De inkomsten kwamen uit verhuur van landerijen, waaronder de bekende Oogduingronden uit de erfenis van Isaac le Maire.(14) Maar de bezittingen brachten ook uitgaven met zich mee: belastingen en onderhoud.
Uit de nagelaten goederen van Dirk de Groot werd het levensonderhoud van François betaald. Volgens de rekening woonde de jongen in de jaren 1694-1696 bij kleermaker Jacobus de Root, in de winter van 1696-1697 zat hij in de kost bij zijn oom Jacob van Steenhuijsen. Elk jaar in mei ontving François de Groot een bedrag als hij ‘naer boort gingh’. Zonder twijfel diende hij in deze jaren al op een oorlogsschip; een jonge officier die het oorlogsbedrijf ter zee in de praktijk leerde.

Lees hier een transcriptie van de rekening van de nagelaten goederen van Dirk de Groot.

Bekijk hier de rekening van de nagelaten goederen van Dirk de Groot in de collectie van het Regionaal Archief Alkmaar.

 

Afbeelding: Twee bladzijden uit de rekening van de nagelaten goederen van Dirk de Groot. Op de linkerpagina onderaan staat een uitgave van 12 gulden aan François de Groot ‘soo als hij naer boort gingh’. (Regionaal Archief Alkmaar)

 

Met veel dank aan de heer Willem van den Berg uit Utrecht, sinds 1989 ontwikkelaar van Bergs Historisch Kadaster Alkmaar (1493-1918). Hij wees me op diverse bronnen en verschafte inzicht in het woonadres van het gezin De Groot-Van Steenhuijsen in Alkmaar.

 

(1) Regionaal Archief Alkmaar (RAA), DTB Alkmaar, inv.nr. 41.
(2) Fregathuistewarmelo.nl, Kapitein met VOC-achtergrond.
(3) Erfgoed Leiden en Omstreken (ELO), DTB Leiden, inv.nr. 235, 1 oktober 1651.
(4) ELO, DTB Leiden, inv.nr. 12, 8 december 1639.
(5) Karel Bostoen, ‘Mogelijk een vroom gelaat en een vroom gewaad, maar beslist on-vrome praat: de aankomend predikant Johannes Ulaeus in zijn Alkmaars ‘Collegij’’, in: Fumus Jaargang 3 Nr. 1, Soest, 2005, p. 22-55. Lees hier het artikel.
(6) Westfries Archief (WFA), DTB Enkhuizen, inv.nr. 49, 1 december 1674. Het woonadres correspondeert niet met dat van de Alkmaarse ondertrouwregistratie.
(7) Dichtregels overgenomen uit het artikel van Karel Bostoen, p. 47.
(8) Idem.
(9) Het kind werd begraven in graf Noordkap 330. In hetzelfde graf werd Gerbrichje Dirks Brouwer, de moeder van Dirk de Groot, in 1672 ter aarde besteld. WFA, DTB Enkhuizen inv.nr. 77, 7 januari 1675 en 26 september 1672.
(10) In een notariële akte van 13 maart 1676 worden ze nog burgers van Enkhuizen genoemd. WFA, Oud Notarieel Archief Enkhuizen, inv.nr. 1167, akte 24.
(11) W.J. van den Berg, e-mail, 12 juni en 23 augustus 2023, RAA, Historisch Kadaster Alkmaar, A932, BLOK37-zuid en RAA, Stadsarchief Alkmaar (SA), inv.nr. 777.
(12) RAA, SA, inv.nr. 108.
(13) RAA, Weeskamer Alkmaar, inv.nr. 90E.
(14) Fregathuistewarmelo.nl, Erfenis van een illustere voorvader.