Wiebe en Obbe

Wiebe en Obbe Eelkens van der Werf waren twee broers uit Sneek. Beiden zaten ze in 1715 op zee. Wiebe, de jongste, nam dienst als matroos op het fregat Huis te Warmelo. Toen hij eind mei bij Texel gereedlag om naar de Oostzee uit te varen, was Obbe al maanden onderweg. Die bevond zich bij Kaap de Goede Hoop, zo’n tienduizend kilometer zuidelijker. Obbe was in dienst gegaan van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Zijn naam in de administratie van de VOC was de sleutel voor de identificatie van Wiebe.

 

Puzzelen met namen

In de doop- en trouwboeken van Sneek komt matroos Wiebe Eelkens van der Werf niet direct naar boven. Zoeken zonder zijn achternaam levert wel resultaten op. De naam Wiebe Eelkens komt in de eerste helft van de achttiende eeuw zelfs veelvuldig voor. Verder staat in het gereformeerde doopboek van Sneek een jongetje met de naam Wiebe waarvan de vader Eeltje heet. Het werd gedoopt op 1 mei 1692 als zoon van Eeltje Willems en Franske Wijbes.(1) Is dit de matroos van de Huis te Warmelo?
Op zoek naar meer puzzelstukjes, vond ik in de VOC-scheepssoldijboeken Obbe van der Werf uit Sneek. Hij vertrok in januari 1715 met een schip van de VOC-kamer Enkhuizen naar Oost-Indië. Obbe heeft dezelfde achternaam en herkomstplaats als de matroos van de Huis te Warmelo. Maar bovenal geeft de administratie van de VOC de naam van zijn moeder prijs: Franske Wijbes. Zij meldde zich jaarlijks in Enkhuizen om twee maandsalarissen van Obbe te innen.(2) Daarmee is de relatie gelegd met de in 1692 gedoopte Wiebe.

 

Een gezin in Sneek

Wiebe en Obbe kwamen voort uit hetzelfde gezin, zoveel is zeker. Hun ouders trouwden op 21 januari 1676 in Sneek.(3) Nog in hetzelfde jaar, op 9 augustus, lieten Eeltje Willems en Franske Wijbes hun eerste kind dopen. Dat heeft maar kort geleefd want drie weken later luidden de doodsklokken in de Friese stad voor ‘een kind van Eeltie Willems’.(4) Het echtpaar kreeg tenminste acht kinderen waarvan drie de volwassen leeftijd bereikten. Obbe kwam in 1681 ter wereld, dochter Jisck volgde in 1687 en Wiebe werd dus in 1692 geboren.(5)
Over het zeevarende leven van Obbe zijn enkele bijzonderheden bekend. Zo voer hij in 1706 als ondertimmerman op een fluitschip naar Archangelsk, in het noorden van Rusland. Daar moest hij noodgedwongen overwinteren omdat het schip in het ijs vast kwam te zitten.(6) In dienst van de VOC maakte Obbe twee reizen naar het verre Oost-Indië, beide keren als timmerman voor de kamer Enkhuizen. Met een maandbrief liet hij een deel van zijn loon uitbetalen aan één van zijn ouders. Obbe overleed in 1725 op het Indonesische eiland Onrust.(7)

 

Overlevende

Over het zeevarende leven van Wiebe Eelkens van der Werf is alleen bekend dat hij als matroos op de Huis te Warmelo diende. Net als zijn oudere broer vond hij in 1715 werk aan de ‘overkant’, in de West-Friese havensteden. Wiebe was 23 jaar toen hij op het oorlogsschip aanmonsterde.
De matroos uit Sneek overleefde het scheespongeluk in de Finse Golf. Dat staat wel vast. Wiebe trouwde namelijk op 9 februari 1716 met Marijke Wijtses uit Sneek. Hoewel de achternaam van de bruidegom in de trouwboeken ontbreekt, helpt de naam van een getuige bij de voorafgaande ondertrouwinschrijving. Wiebe Eelkens werd toen geassisteerd door Claas Sijbes Boffert. Hij was de man van Jisck Eelkens en dus de zwager van Wiebe.(8) Uit het huwelijk van Wiebe en Marijke kwam een zoon Eeltje voort maar die overleed jong.(9)
In de trouwboeken van Sneek staan nog drie andere huwelijken van een Wiebe Eelkens. Daarvan werd het laatste in 1731 voltrokken. Waarschijnlijk trouwde de matroos meerdere keren. Dat zou betekenen dat Wiebe niet alleen de ondergang van de Huis te Warmelo overleefde maar ook meerdere echtgenoten.

 

Afbeelding: Gezicht op Sneek, getekend door Pieter Idserdts Portier in 1741. (Fries Scheepvaart Museum)

 

(1) Allefriezen.nl. Tresoar, DTB Sneek, inv.nr. 659.
(2) Nationaal Archief, index VOC: Opvarenden.
(3) Allefriezen.nl. Tresoar, DTB Sneek, inv.nr. 669.
(4) Allefriezen.nl. Tresoar, DTB Sneek, inv.nr. 658. Beluiding overleden kind: 30 augustus 1676.
(5) Allefriezen.nl. Tresoar, DTB Sneek, inv.nr. 658. Doopdatums van Obbe en Jisck zijn respectievelijk 30 november 1681 en 20 februari 1687.
(6) Stadsarchief Amsterdam, Notariële archieven, inv.nr. 6775, akte 497587.
(7) Nationaal Archief, index VOC: Opvarenden.
(8) Allefriezen.nl. Tresoar, DTB Sneek, inv.nr. 636, 25 januari 1716. Claas Sijbes Boffert en Jisck Eelkens trouwden gereformeerd op 6 maart 1712.
(9) Allefriezen.nl. Tresoar, DTB Sneek, inv.nr. 659, 25 oktober 1716. Beluiding overleden kind: 28 juni 1717.